“Vojçeku”, njeriu mes fatit dhe lirisë

Nga Sibel Halimi

Së fundi në Gjakovë u shfaq premiera e dramës “Vojçeku” në regji të Zana Hoxhës.

Në këtë interpretim skenik të fatit njerëzor, personazhi kryesor, Vojçeku, shfaqet si një reflektim i fuqishëm mbi ekzistencën dhe shtypjen e njeriut nga rrethanat, duke ngritur pyetjen thelbësore: A është njeriu i lirë, apo i robëruar nga fati dhe e kaluara e tij?

Në dramën “Vojçeku”, fëmijëria e protagonistit nuk eksplorohet drejtpërdrejt, por prania e një djali të vogël në skenë si personifikim i kujtesës së tij thekson peshën e së kaluarës në formësimin e tragjedisë së tij.

Ky element skenik krijon një lidhje të fuqishme mes kujtesës dhe fatit, duke thelluar kuptimin e rrënjëve të vuajtjes së Vojçekut.

I shtypur në fëmijërinë e tij, Vojçeku na kujton thënien e Friedrich Nietzsche “Ai që lufton me përbindësha duhet të kujdeset që të mos bëhet vetë një përbindësh.”

Tragjedia e tij nuk është një ngjarje e rastësishme, por një vazhdimësi e pashmangshme, ku ai, i shtyrë nga dhuna dhe padrejtësia, shkatërron gjithçka përreth vetes.

Vojçeku paraqitet si një individ i thyer, i shtypur nga varfëria dhe padrejtësia sociale. Ai nuk është në gjendje të ngrihet mbi rrethanat e tij, duke sugjeruar se jeta e tij ka qenë e dënuar që në fillesë. Nga një këndvështrim psikologjik dhe filozofik, fëmijëria e tij mund të shihet si një periudhë ku ai mësohet me nënshtrimin dhe me mungesën e fuqisë për të ndryshuar fatin e tij. Mungesa e një baze të fortë emocionale e bën atë të pambrojtur ndaj shfrytëzimit, duke e çuar drejt shkatërrimit.

Në këtë mënyrë, fëmijëria e Vojçekut nuk është thjesht një e kaluar e errët, por një fillim i pashmangshëm i tragjedisë që ai jeton. Përmes syve të tij shohim një individ të luhatur mes instinktit dhe moralit, mes arsyes dhe çmendurisë. Drama e tij mishëron idetë ekzistencialiste, ku njeriu përballet me absurditetin e jetës dhe kufizimet e jashtme që formësojnë fatin e tij. Ai nuk është vetëm një viktimë e fatkeqësisë, por një simbol i pashmangshmërisë së vuajtjes që përcakton ekzistencën njerëzore.

Adaptimi i Jack Thorne dhe një regji fantastike nga Zana Hoxha e sjellin këtë dilemë në një kontekst modern, duke dëshmuar se sfidat e Vojçekut nuk i përkasin vetëm një epoke të largët, por janë universale.

Në një shoqëri ku individi shpesh ndihet i papërfillshëm përballë forcave të mëdha sociale, Vojçeku bëhet një pasqyrë e realitetit tonë, duke na bërë të reflektojmë mbi kufijtë e lirisë sonë dhe mbi peshën e ekzistencës.

Kjo shfaqje nuk është thjesht një rrëfim tragjik, por një ftesë për të menduar mbi njeriun – mbi atë që e shkatërron dhe mbi shpresën e heshtur për një realitet ndryshe.

Në thelbin e saj, tragjedia e Vojçekut është historia e një njeriu të shfrytëzuar në të gjitha aspektet – ekonomikisht, psikologjikisht, moralisht dhe emocionalisht. Ai është viktimë e një shoqërie që e përdor dhe e flak tutje kur nuk i nevojitet më.

Ironia më e madhe qëndron në faktin se, pasi është shkatërruar nga të gjitha këto forma shtypjeje, shoqëria e gjykon si përbindësh. Ai nuk shihet si një njeri që ka vuajtur, por si një kriminel që duhet të përballet me pasojat. Viktima kthehet në fajtor – një fenomen që nuk gjendet vetëm te Vojçeku, por edhe në realitetin tonë.

Në një kuptim më të gjerë filozofik, Vojçeku nuk është vetëm një individ, por një simbol i të gjithë atyre që shtypen nga një sistem i padrejtë. Ai është një dëshmi se si shoqëria mund të shfrytëzojë një njeri deri në pikën kur ai nuk ka më asgjë për të humbur – dhe më pas ta gjykojë për dëshpërimin e tij.

A është Vojçeku një viktimë, apo një pasqyrë e shoqërisë që e krijoi? Kjo dilemë vazhdon të mbetet e hapur, duke na sfiduar të reflektojmë mbi përgjegjësinë kolektive ndaj individëve të shtypur dhe mbi mënyrën se si shoqëria formëson fatin e tyre.

ObserverKult